MEDYCYNA MANUALNA

Medycyna manualna to ukierunkowane działanie diagnostyczne i terapeutyczne, za pomocą manualnych rękoczynów, którego celem jest zniesienie odwracalnych dysfunkcji w obrębie narządów ruchu.

CO LECZY TERAPIA MANUALNA?

Większość przypadków, którymi zajmuje się terapia manualna są to tzw. zaburzenia czynnościowe. Oznacza to, że można tą metodą skutecznie leczyć odwracalne dysfunkcje ruchomości w obrębie narządu ruchu [1,2,4,5,6,7,8,9,10,11,13,14,16,19,20]. Może również skutecznie leczyć objawy bólowe w przypadku niektórych zmian strukturalnych takich jak: choroby zwyrodnieniowe, czy dyskopatie. Oczywiście nie da się „naprawić” uszkodzonej chrząstki stawowej, lub też przepukliny jądra miażdżystego. Można natomiast zmniejszyć objawy bólowe, poprawiając stan czynnościowy mięśni, warunki hemodynamiczne co skutkuje lepszym przepływem krwi i chłonki w obrębie tkanek [14,21]. Ponieważ w pewnych sytuacjach wraz ze zmianami strukturalnymi mogą współistnieć określone zablokowania czynnościowe. Stąd leczenie tych drugich może wpłynąć korzystnie na struktury uszkodzone, dzięki czemu zmniejszy się przede wszystkim ból.

ŚWIADOMOŚĆ KOMPETENCJI

Należy podkreślić, że w przypadkach zaawansowanych zmian strukturalnych terapeuta stosujący medycynę manualną musi znać granice bezpiecznego postępowania (np. manipulowanie tzw. „ostrych dysków” jest bezwzględnie przeciwwskazane). Musi tu w tym zakresie zawsze istnieć dobra współpraca pomiędzy fizjoterapeutą, a lekarzem. W przypadku nasilonych zmian strukturalnych takich jak np. masywna przepuklina jądra miażdżystego, często jedynym ratunkiem dla pacjenta może być zabieg operacyjny. Stosowanie tu nawet najbardziej wyszukanych metod oraz technik manualnych może nie dać oczekiwanych efektów terapeutycznych, a nawet przyczynić się do pogorszenia stanu pacjenta. Stąd też pewien sceptycyzm świata lekarskiego, w stosunku do fizjoterapeutów i osób które zajmują się terapią manualną. Szczególnie osoby nie mające odpowiedniego przygotowania medycznego, zajmujące się tzw. ”nastawianiem” przyczyniają się do postrzegania tego rodzaju terapii w negatywnym świetle. Terapeuta stosujący medycynę manualną musi znać dokładnie wskazania i przeciwwskazania do tego rodzaju leczenia. Tak jak w każdej innej dziedzinie medycyny błędem w sztuce jest leczenie, gdy nie powinien on leczyć.

ZABURZENIA CZYNNOŚCIOWE

To stany dysfunkcyjne w obrębie narządu ruchu, bez zmian struktur anatomicznych, które mają charakter odwracalny. Mogą one dotyczyć: skóry, tkanki podskórnej, powięzi, mięśni, więzadeł, stawów, okostnej [5,7,9,11,13,14,15,22]. Zaburzenia te mogą towarzyszyć zmianom strukturalnym, jako wynik wtórnej reakcji organizmu na powstałe uszkodzenie np. bólowe odruchowe napięcie mięśniowe w przebiegu choroby zwyrodnieniowej. Mogą one być jednak pierwotnym stanem patologicznym. Nie leczone mogą powodować, lub przyczyniać się do powstawania nieodwracalnych zmian w strukturze i funkcji poszczególnych składowych narządu ruchu. Wtedy stany te mogą być już zaliczane do chorób organiczno-strukturalnych. Rodzaje zaburzeń czynnościowych [7,9,13,15]:

– zaburzenie prawidłowych wzorców ruchowych, w tym również oddechowego,
– dysbalans mięśniowy,
– hipermobilność, lub hipomobilność stawów,
– zablokowania funkcjonalne stawów obwodowych i kręgosłupa,
– odruchowe zaburzenia w obrębie innych tkanek takich jak: skóra i podskórna tkanka łączna, powięzie, mięśnie, ścięgna, więzadła, torebki stawowe, oraz okostna, szczególnie w obrębie przyczepów mięśni i ścięgien,
– dysfunkcje kręgosłupowo- narządowe, oraz narządowo kręgosłupowe,
– zablokowania wewnątrzdyskowe [7,11,15].
– zaburzenia obejmujące struktury układu nerwowego:
opony mózgowo-rdzeniowe,
osłonki nerwów obwodowych,
psychogenne [3,12,14].

ZABLOKOWANIA W OBRĘBIE STAWÓW

Jest podstawowym zjawiskiem prowadzącym do zaburzeń czynnościowych. Odnosi się przede wszystkim do ograniczonej ruchomości stawu, szczególnie w tym zakresie do upośledzonej tzw. gry stawowej. Na drodze odruchowej dochodzić może do zaburzenia w obrębie tkanek okołostawowych ( m.in. mięśni, więzadeł, torebek stawowych) Istnieje wiele hipotez dotyczących zablokowania wśród których najbardziej znanych to teorie:

tzw. meniskoidów [5,7,9,11,14,15],
zaklinowania i uwięźnięcia fragmentu pierścienia włóknistego [5,11,15,17],
ograniczonej zdolności ślizgowych powierzchni stawowych- zniknięcie, lub ograniczenie ślizgu stawowego,
zaburzeń nerwowo-odruchowych regulacji stawu [11],
segmentalnego oraz międzysegmentalnego skurczu mięśni,
adhezji, czyli sklejenia struktur łącznotkankowych [5],

Teoria meniskoidów wyjaśnia, że przyczyną zablokowań stawów mogą być zakleszczane pomiędzy powierzchnie stawowe elementy torebki stawowej, lub inne struktury znajdujące się wewnątrz stawu [7,9,15]. Nosi ona również nazwę teorii łąkotek stawowych. Elementy te w zależności od uwięźniętej tkanki mogą być zewnętrzne, lub wewnętrzne [7,9,15]. Stąd zgodnie z tą teorią mówić można o meniskoidach zewnętrznych, lub wewnętrznych powodujących zablokowanie stawu. Żadna z wyżej wymienionych teorii nie wyjaśnia ostatecznie mechanizmu zablokowania stawowego. Należy przyjąć iż owe zablokowanie dotyczy zarówno stawów jak i tkanek okołostawowych [5,7,15]. Czynniki prowadzące do zablokowań wg Stodolnego to:

Asymetryczne napięcia mięśniowe, wprowadzające dysbalans mięśniowy, co powoduje patologiczne obciążenia stawów kręgosłupa.
Stany pourazowe oraz powtarzające się mikrourazy w obrębie stawów kręgosłupa,
Przeciążenia związane z pracą zawodową, oraz sportowe.
Wady statyki i związane z nią asymetryczne obciążenia kręgosłupa np. nierówna długość kończyn.
Odruchowe oddziaływanie schorzeń narządów wewnętrznych np. serca, żołądka, pęcherzyka żółciowego, lub układu moczowego, oraz
innych.
Hipermobilność konstytucjonalna.
Długotrwałe unieruchomienie np. opatrunkiem gipsowym.
Przebyte choroby, zwłaszcza infekcyjne stawów.
Współistnienie ze schorzeniami morfologicznymi w obrębie kręgosłupa np. dyskopatia.

Nie wszystkie odcinki kręgosłupa są jednakowo narażone na przeciążenia i zablokowania. Miejsca te nazywane są często „segmentami kluczowymi” [9,15]. Są to regiony, w których łączą się ze sobą określone odcinki kręgosłupa i następuje zmiana jego funkcji. Stąd wyróżnić można następujące „segmenty kluczowe”:

– czaszkowo-szyjne C0-C1,
– szyjno – piersiowe C6-Th3,
– piersiowo-lędźwiowe Th10-L2,
– lędźwiowo-krzyżowe L4-S1,
– stawy krzyżowo-biodrowe.

Opracował: mgr Paweł Kasprzak

BIBLIOGRAFIA
Piśmiennictwo
1. Arkuszewski Z. Podręcznik medycyny manualnej. Atlas zabiegów- kręgosłup szyjny. Wydawnictwo Elipsa-Jaim. Kraków 2001.
2. Arkuszewski Z. Podręcznik medycyny manualnej. Atlas zabiegów- miednica, kręgosłup lędźwiowy, kręgosłup piersiowy, żebra. Wydawnictwo Elipsa-Jaim, Kraków 2001.
3. Dobrogowski J., Wordliczek J. Medycyna bólu. Wydawnictwo Lekarskie PZWL. Warszawa 2005.
4. Frisch H., Roex J. Terapia manualna, poradnik wykonywania ćwiczeń. Wydawnictwo Lekarskie PZWL. Warszawa 2001.
5. Kaltenborn F.M. Kręgosłup badanie manualne i mobilizacja. Wydawnictwo Rolewski. Toruń 1998.
6. Kaltenborn F.M. Manualne mobilizacje stawów kończyn. Wydawnictwo Rolewski. Toruń 1999.
7. Kwolek A. Rehabilitacja Medyczna Tom 2, Rehabilitacja Kliniczna. Wydawnictwo Urban & Partner Wrocław 2003.
8. Lee D. Obręcz biodrowa, badanie i leczenie okolicy lędźwiowo- miedniczno- biodrowej. Wydawnictwo DB Publishing , Warszawa 2001.
9. Lewit K. Terapia manualna w rehabilitacji chorób narządu ruchu Wydawnictwo ZL Natura. Kielce 1999.
10. Lewit K., Kolar P. Czynnościowe zaburzenia w układzie ruchu- łączenie się w łańcuchy i wadliwe programowanie. Rehabilitacja Medyczna 2000. Tom 4, nr 4, 87-91.
11. Neumann H.D. Medycyna manualna. Wydawnictwo Lekarskie PZWL. Warszawa 1992.
12. Prusiński A. Neurologia praktyczna. PZWL Warszawa 2005.
13. Rakowski A., Słobodzian J. Terapia manualna w zespołach bólowych kręgosłupa lędźwiowo-krzyżowego. Wydawca Centrum Terapii Manualnej dr A. Rakowskiego. Poznań 2001.
14. Rakowski A. Kręgosłup w stresie. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. Gdańsk 2008.
15. Stodolny J. Choroba przeciążeniowa kręgosłupa. Wydawnictwo ZL Natura, Kielce.

Strony internetowe
16. Chiropraktycy polscy,
17. Cyriax- diagnostyka,
18. Lumbar Degenerative Disc Disease,
19.Osteopatia,
20. Osteopatia; co to jest osteopatia,
21. Potencjał holistycznego modelu terapii manualnej we wspomaganiu leczenia chorób organicznych oraz terapii chorób pseudoorganicznych,
22. Terapia manualna- pojęcia